Stan zapalny a nowotwory

Wiemy, że przewlekły stan zapalny jest czynnikiem, który może zwiększać prawdopodobieństwo wielu chorób, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z jego przewlekłą postacią. Czy jednak istnieje podobny związek z nowotworami? W tym artykule dowiesz się jak ogólnoustrojowy i lokalny stan zapalny wpływa na powstawanie nowotworów, jaki ma to związek ze starzeniem oraz w jaki sposób zapobiegać nowotworom?

Jak powstaje nowotwór?

Nowotwór jest chorobą materiału genetycznego i powstaje w wyniku akumulacji mutacji i/lub zmian epigenetycznych genów zaangażowanych w inaktywację (geny supresorowe) i aktywację (onkogeny) nowotworów. Jednak rozrost powstałej już komórki nowotworowej jest możliwy tylko wtedy gdy uniknie on tzw. nadzoru immunologicznego.

Po raz pierwszy naciek nowotworu przez komórki układu odpornościowego (m. in. leukocyty) został zaobserwowany w XIX w. To właśnie wtedy postawiono hipotezę, że nowotwór może być efektem przewlekłego stanu zapalnego. Od tamtej pory przeprowadzono wiele eksperymentów, które udowodniły że układ odpornościowy i stan zapalny mogą być zaangażowane w praktycznie każdy etap nowotworzenia.  Badania wykazały, że leukocyty, naciekające nowotwory, niekoniecznie zabijają komórki nowotworowe, a czasami  wręcz przeciwnie – wspierają jego inwazję (przerzuty) i pełnią funkcję podobną, jak w procesie gojenia się ran. Zresztą jak kiedyś powiedział słynny amerykański patolog Harold Dvorak – „Nowotwór to rana, która się nie goi”.

Czym jest stan zapalny?

Stan zapalny jest elementem naszej wrodzonej odpowiedzi odpornościowej, jego funkcją jest wywołanie reakcji obronnej, która ma za zadanie usunięcie z naszego ustroju czynnika stanowiącego zagrożenie. 

Stan zapalny ze względu na przebieg możemy podzielić na ostry i przewlekły. Ostry stan zapalny i związany z nim proces gojenia, trwa zwykle kilka dni i po usunięciu przyczyny zanika (np. bakterii). Jednak w momencie kiedy dochodzi do przewlekłej stymulacji czynnikiem zapalnym, wtedy stan zapalny przechodzi w fazę przewlekłą. Proces ten może trwać miesiącami, a nawet latami, prowadząc do nieustannej stymulacji układu odpornościowego, produkcji cytokin prozapalnych (IL-1, TNF-α) oraz być zarzewiem do powstawania wielu chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów. 

Lokalny i ogólnoustrojowy stan zapalny a powstawanie nowotworów

Tradycyjnie uważa się, że za pojawienie się mutacji i/lub zmian epigenetycznych prowadzących do powstania nowotworu głównie odpowiedzialne są czynniki środowiskowymi np. promieniowanie UV oraz błędy w naprawie i replikacji DNA. Okazuje się jednak, że stan zapalny również może mieć ogromny potencjał w generowaniu mutacji. Chociażby poprzez aktywność makrofagów i neutrofili będących źródłem reaktywnych form tlenu, które mogą uszkadzać DNA. 

Uważa się, że około 15-20% wszystkich przypadków nowotworów jest poprzedzonych zakażeniem, przewlekłym stanem zapalnym lub procesem autoimmunizacyjnym w tej samej tkance. Znamiennymi przykładami są choroby zapalne jelit (IBD), przewlekłe zapalenie wątroby wywołane wirusami HCV i HBV oraz zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez bakterię Helicobacter pylori, które zwiększają odpowiednio ryzyko raka jelita grubego, raka wątroby i raka żołądka. 

Istnieją różne czynniki mogące wywoływać miejscowy, specyficzny narządowo stan zapalny np. wdychanie cząstek dymu tytoniowego w obrębie dróg oddechowych predysponuje do raka płuc.

Ponadto różne czynniki środowiskowe, które sprzyjają nowotworom działając poprzez wywoływanie ogólnoustrojowego przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu, takie jak otyłość, hiperglikemia, czy starzenie się.

Negatywne działanie ogólnoustrojowego przewlekłego stanu zapalnego może mieć także znaczenie w późnych stadiach rozwoju nowotworu np. powstawaniu przerzutów.

Niemniej warto podkreślić, że rozwój większości nowotworów nie jest poprzedzony przewlekłym stanem zapalnym np. IBD predysponuje do raka jelita grubego, ale tylko około 2% przypadków raka jelita grubego jest poprzedzone zapaleniem jelit. Pokazuje to tylko, że nowotwór to choroba wieloczynnikowa, a stan zapalny jest jednym z elementów układanki procesu nowotworzenia.

Stan zapalny, nowotwory a starzenie komórkowe

Powstawanie niedzielących i starzejących się komórek jest inicjowane m. in. poprzez akumulację nienaprawialnych uszkodzeń DNA i jest ważnym mechanizmem przeciwdziałającym rozwojowi nowotworów, gdyż zablokowanie podziałów zapobiega przekazywaniu mutacji kolejnym pokoleniom komórek. 

Starzejące się komórki mogą generować stan zapalny i intensywnie produkować m.in. cytokiny prozapalne oraz czynniki wzrostu i wtedy nazywane są  komórkami z fenotypem wydzielniczym związanym ze starzeniem się, w skrócie SASP lub po prostu ”komórkami zombie”. Stymulowany przez komórki SASP naciek leukocytów i stan zapalny umożliwia eliminację nadmiaru starzejących się komórek.

Jednak to właśnie wiek jest jednym z ważniejszych czynników ryzyka rozwoju nowotworów. Co zatem idzie nie tak? Okazuje się, że wraz z wiekiem ten mechanizm może ulegać zaburzeniu i razem z postępującymi z wiekiem dysfunkcjami układu odpornościowego nie dochodzi do efektywnego usuwania starzejących się komórek, ich akumulacji w tkankach, a przez to również napędzania przewlekłego stanu zapalnego.

Czy możemy zmniejszyć przewlekły stan zapalny i ryzyko nowotworów?

Jak widzimy zarówno lokalny, jak i ogólnoustrojowy proces zapalny może zwiększać ryzyko nowotworów. Dlatego niezwykle ważne jest, by dbać o redukcję przewlekłego stanu zapalnego, poprzez drobne zmiany w stylu życia:

• Rzucenie palenia
• Ograniczenie do minimum spożycie alkoholu
• Utrzymywanie prawidłowej masy ciała
• Ruszanie się jak najwięcej
• Ograniczenie spożycia przetworzonego mięsa
• Jedzenie dużo warzyw i owoców
• Korzystanie w umiarkowany sposób z opalania się
• Unikanie substancji rakotwórczych np. mykotoksyn
• Ochrona przed niektórymi zakażeniami np. HPV, HCV
• Regularne badania profilaktyczne

A jeśli chcesz dowiedzieć się więcej jak opanować przewlekły stan zapalny za pomocą stylu życia to zapraszam Cię do obejrzenia nagrania webinaru o stanie zapalnym.