Cynk to pierwiastek, który często kojarzony jest z dobrze i sprawnie działającym układem odpornościowym. To jednak nie wszystkie funkcje jakie ten pierwiastek pełni w naszym organizmie. Ze względu na udział w licznych procesach, jego deficyt może mieć szereg negatywnych skutków dla naszego zdrowia. Jak objawia się jego niedobór i w jaki sposób można go zbadać? Dowiesz się z tego artykułu.
Śladowy pierwiastek o wielu funkcjach
Cynk jest pierwiastkiem o ogromnym znaczeniu dla zdrowia całego organizmu. Bierze udział w licznych procesach biologicznych i jest uważany za wielofunkcyjny pierwiastek ze względu na jego zdolność do wiązania się z ponad 300 enzymami. Bierze udział w szlakach biochemicznych związanych z odpowiedzią na stres oksydacyjny, metabolizmem DNA, czy regulacją cyklu komórkowego. Cynk jest również niezbędny do syntezy białek np. kolagenu, przyczyniając się w ten sposób do gojenia się ran i zdrowej skóry. Oprócz tego uczestniczy w procesach rozrodczych i wzmacnianie prawidłowy wzrost i regeneracji tkanek oraz odczuwanie smaku i zapachu. Oprócz tego jony cynku są potrzebne, by trzustka mogła magazynować i uwalniać insulinę. Najczęściej cynk kojarzony jest z układem odpornościowym. Istotnie jest on niezbędny do wzrostu i różnicowania komórek odpornościowych, a jego niski poziom wiąże się ze zwiększonym ryzykiem infekcji, głównie wirusowych. Pełni on również kluczową rolę w regulacji stanu zapalnego.
Pomimo, że cynk jest pierwiastkiem śladowym, to ciężko nie zauważyć, że pełnione przez niego zadania są kluczowe do zachowania dobrego zdrowia i funkcjonowania całego organizmu. To dlatego tak ważne jest utrzymanie jego odpowiedniego poziomu w ustroju.
Objawy niedoboru cynku
W populacjach Europy poważny niedobór cynku jest niezwykle rzadki, ale subkliniczny niedobór jest prawdopodobnie znacznie powszechniejszy. Zwykle powiązany jest z niedoborową, słabej jakości dietą (również dietą eliminującą produkty pochodzenia zwierzęcego) lub chorobami, które przyczyniają się do zmniejszonego wchłaniania lub zwiększonego zapotrzebowania (np. przewlekłe choroby przewodu pokarmowego).
Z uwagi na liczne funkcje jakie pełni cynk w organizmie jego niedobór manifestuje się szerokim spektrum objawów i w przeciwieństwie do pierwiastków z bardziej określonymi funkcjami metabolicznymi, jak żelazo, gdzie niedobór wiąże się np. z obniżonym stężeniem hemoglobiny, w niedoborze cynku dochodzi do wielu niespecyficznych, ogólnych zmian metabolicznych.
Szeroki wpływ cynku na funkcje układu odpornościowego powoduje także, że jego niedobór osłabia układ odpornościowy. Dzieje się tak, nawet jeśli ma on charakter łagodny. Może zaburzać funkcje makrofagów i neutrofili, aktywność komórek NK i układu dopełniacza.
Ponadto niedobór cynku upośledza naturalne bariery, czyli wrodzoną odpowiedź odpornościową czego następstwem może być zwiększona podatność na zakażenia sezonowe. Biorąc pod uwagę ten fakt, postawiono hipotezę że suplementacja cynku może zmniejszać nasilenie i czas trwania objawów przeziębienia poprzez bezpośrednie hamowanie wiązania i replikacji wirusów w błonie śluzowej nosa oraz tłumienie stanu zapalnego.
Do objawów niedoboru można zaliczyć:
- częste infekcje,
- trudno gojące się rany,
- problemy skórne,
- zapalenia błon śluzowych
- zaburzenia smaku i węchu,
- przewlekłe zmęczenie,
- obniżony nastrój,
- wypadanie włosów,
- pogorszenie apetytu.
Czy można zbadać niedobór cynku w laboratorium?
Diagnostyka laboratoryjna niedoboru cynku nie jest prosta, ponieważ aktualnie brak jednego wiarygodnego, czułego i specyficznego markera oceniającego jego zasoby w organizmie. Oznacza to, że rozpoznanie subklinicznego niedoboru cynku jest niezwykle trudne. Dodatkowo, należy przy nim wziąć pod uwagę różne czynniki.
Ocena stężenia cynku w surowicy lub osoczu jest uważana za najbardziej użyteczny marker zasobów cynku w ustroju, mimo że ma ono wiele ograniczeń.
Po pierwsze stężenie cynku w surowicy i osoczu jest utrzymywane kosztem zasobów tkankowych, dlatego jego niskie stężenie jest późnym objawem niedoboru cynku. Po drugie dzienne wahania stężenia cynku w surowicy mogą sięgać nawet 20%. Co zdecydowanie nie sprzyja dużej użyteczności otrzymanych wyników.
Dodatkowo, stężenie cynku w surowicy może także spadać w odpowiedzi na czynniki niezwiązane z zasobami lub spożyciem cynku w diecie takie jak:
- zakażenia
- stan zapalny
- stres
- urazy
Czynniki takie jest stres, czy stan zapalny są niestety często spotykane, zwłaszcza u osób, które cierpią z powodu przewlekłej choroby. W takim przypadku ciężko mówić o 100% pewności po wykonaniu oznaczenia.
Stany, które prowadzą do hipoalbuminemii (m. in. niedożywienie, choroby wątroby) zmniejszają stężenie cynku w surowicy i osoczu, ponieważ cynk wiąże się z albuminą w krążeniu. Oprócz tego cynk w surowicy oraz osoczu reaguje dość szybko na suplementację.
Podsumowując, markery laboratoryjne niedoboru cynku nie są doskonałe, jednak w połączeniu z dokładnym wywiadem klinicznym oraz oszacowaniem podaży cynku w diecie tworzą narzędzie pozwalające ocenić jego niedobór w ustroju.
Czy fosfataza zasadowa jest markerem niedoboru cynku?
Fosfataza zasadowa (ALP) jest enzymem odpowiedzialnym za defosforylację estrów fosforanowych w zasadowym pH. Występuje ona w organizmie w postaci różnych izoform (nerkowa, kostna, wątrobowa) oraz izoenzymów (jelitowego, łożyskowego i komórek zarodkowych). We krwi osób zdrowych dominuje forma wątrobowa i kostna. Najczęściej w laboratorium oznaczana jest aktywność całkowita ALP.
ALP jest zwykle mierzona w ramach testu czynności wątroby lub chorób związanych z układem kostnym w celu wykrycia wzrostu jego aktywności. Jednak można spotkać się również w niektórych źródłach, że spadek jej aktywności może wskazywać na niedobór cynku.
W systematycznym przeglądzie biomarkerów statusu cynku przeanalizowano związek między suplementacją lub niedoborem cynku a aktywnością 7 różnych enzymów i właśnie ALP była najczęściej stosowana w analizowanych badaniach. Na podstawie dostępnych danych, aktywność enzymów zależnych od cynku, jak ALP, nie jest użytecznym markerem spożycia cynku lub jego zasobów. Ewentualnie, w ciężkim niedoborze cynku, może zmniejszyć się aktywność ALP, jednak jest on zwykle wykrywalny poprzez badanie stężenie cynku w surowicy. Natomiast w przypadku subklinicznego niedoboru raczej się nie sprawdzi. Nie jest ona markerem specyficznym i tylko na jej podstawie nie można stwierdzić deficytu tego pierwiastka.
Profilaktyka niedoboru cynku
Ze względu na to jak ważny jest cynk dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, dobrze jest zadbać o jego odpowiednią podaż w diecie i wchłanianie. Dzięki temu możemy uniknąć niedoborów pokarmowych wynikających ze słabej jakości odżywienia.
Cynk znajdziesz głównie w:
- mięsie,
- owocach morza,
- wątrobie,
- serach podpuszczkowych,
- ciemnym pieczywie,
- kaszy gryczanej,
- Jajach,
- pestkach dyni
Negatywnie na wchłanianie cynku wpływają nadmiar fitynianów (obecnych w roślinach strączkowych, nasionach, produktach sojowych i produktach pełnoziarnistych) lub szczawianach (występujących w szpinaku, czy herbacie) a także błonnik i niektóre składniki mineralne (np. miedź, żelazo niehemowe, wapń). Cynk zawarty jest głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, dlatego źle zbilansowane diety roślinne mogą być powodem jego niedoborów.
Dobrze również wiedzieć, że nadmierne spożycie alkoholu zwiększa zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Dlatego dla utrzymania równowagi, warto jest zachować umiar w jego stosowaniu.
Tak jak w wielu innych przypadkiem kluczem jest stosowanie różnorodnej, dobrze zbilansowanej, bogatej w wiele źródeł cynku diecie. Przełoży się to nie tylko na zwiększenie jego dostępności, ale także na nasze dobre zdrowie i samopoczucie.
Podsumowanie
Cynk jest pierwiastkiem niezwykle ważnym dla funkcjonowania całego organizmu. Bierze udział w licznych procesach zachodzących w ciele, a jego obecność jest kluczowa dla prawidłowego działania układu odpornościowego, czy prawidłowego gojenia się ran. Na jego zwiększone zapotrzebowanie mogą wpływać np. choroby układu pokarmowego, źle zbilansowana dieta roślinna czy nadmierna konsumpcja alkoholu. Diagnostyka niedoboru cynku jest dość złożona – aktualnie brak jest wiarygodnego, czułego i specyficznego markera oceniającego jego zasoby w organizmie. Jednak w połączeniu z dobrym wywiadem klinicznym możliwe jest jego wychwycenie. Na co dzień warto więc zadbać o jego podaż w diecie, stawiając na różnorodne, nieprzetworzone produkty.
Piśmiennictwo
- Lowe N.M. i wsp. Methods of assessment of zinc status in humans: a systematic review. Am J Clin Nutr. 2009 Jun;89(6):2040S-2051S.
- Wieringa F.T. i wsp. Determination of Zinc Status in Humans: Which Indicator Should We Use? Nutrients. 2015 May; 7(5): 3252–3263.
- Kin J.C. i wsp. Biomarkers of Nutrition for Development (BOND)—Zinc Review. J Nutr. 2015 Apr 1;146(4):858S-885S.
- Maxfield L i wsp., Zinc Deficiency, StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan–. PMID: 29630283.
- Wessels I. i wsp., Dietary and Physiological Effects of Zinc on the Immune System, Annual Review of Nutrition Vol. 41, 133-175 (Volume publication date October 2021), First published as a Review in Advance on July 13, 2021.
- Christos C.T. i wsp., Recent aspects of the effects of zinc on human health, Arch Toxicol 94, 1443–1460 (2020).
- Patil R. i wsp., Zinc: an essential trace element for human health and beyond, Food and Health 2023;5(3):13.
- Jarosz M.i wsp., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
